Μία κατάσταση, κάτι που επικρατεί στον χώρο της Εκκλησίας εδώ και αρκετούς αιώνες όπως είναι η εθιμοτυπία και η σημασία για τα μνημόσυνα μπορεί και έχει άμεση σχέση με την ψυχολογική σημασία του πένθους που βιώνει στην παρούσα φάση εκείνος/οι που μένουν πίσω. Συμβολικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ποια η σημασία της τελετουργίας αυτών των εθιμοτυπικών παραδόσεων σε σχέση με τα στάδια πένθους που βιώνει κάποιος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ένας μπούσουλας που τον βιώνουν όλοι, στην ίδια συχνότητα, στην ίδια ένταση. Είναι κάτι υποκειμενικό, κάτι που αφορά τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά πως βιώνει τα όσα ακολουθούν μετά τον θάνατο. Θα δοθεί μία πιο γενικευμένη σημασία αυτής την συσχέτισης η ψυχολογία του πένθους με την τελετουργία των εθίμων και συγκεκριμένα τα μνημόσυνα.
Μνημόσυνα: η τελετουργία τους και η σημασία τους στην ψυχολογία των ανθρώπων
Ο θάνατος, ως φυσικό αποτέλεσμα και τελευταίος σταθμός της ζωής, ασκεί την επίδρασή του σε κάθε ανθρώπινο όν. Το πένθος είναι οι συναισθηματικές και σωματικές αντιδράσεις και επιπτώσεις που αισθάνονται οι άνθρωποι λόγω θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου. Παρά την παγκοσμιότητα, όμως, του φαινομένου, κάθε περιοχή ακολουθεί τα δικά της έθιμα και το δικό της τυπικό, για να συνοδεύσει τους ανθρώπους της στην τελευταία τους κατοικία.
Τα μνημόσυνα, όπως είναι γνωστό, είναι μια κοινωνική υποχρέωση, αλλά και χριστιανικό καθήκον. Η πανάρχαια αυτή συνήθεια της τελέσεως μνημόσυνου έχει τις ρίζες της από την Αγία Γραφή, την Ιερή παράδοση και τους Αποστολικούς κανόνες, και συμβολίζει τη σχέση και το δεσμό των ζώντανών με τους νεκρούς. Εκτός από τα τριήμερα και εννιάμερα, που γίνονται σε πολύ κλειστό κύκλο, έχουμε τα σαράντα, τα εξάμηνα, το ετήσιο και τα τρίχρονα. Βέβαια οι πολύ στενοί συγγενείς δεν παραλείπουν την επέτειο του θανάτου (Πηγή thassos-island.gr). Το 40ήμερο μνημόσυνο θεωρείται σαν η τελευταία εκδήλωση των ζώντων προς τον νεκρό, πριν η ψυχή παύσει να περιπλανάται στη γη. Πίστευαν ότι η ψυχή επί χρονικό διάστημα 40 ημερών παρέμενε στη γη και περνούσε απ’ όπου είχε περάσει ο αποθανών κατά το διάστημα της ζωής του στη γη.
Σε τι ωφελεί ένα μνημόσυνο;
Αυτή η τόσο δύσκολη συναισθηματικά διαδικασία έχει να κάνει και με την έκθεση του ατόμου προς τους γύρω του, η προετοιμασία εκείνης της ημέρας, κινητοποιεί τους ζώντες κάποιες ημέρες πριν για να είναι όλα τέλεια να εκτελεστεί η μνημόσυνος δέηση. Τις περισσότερες φορές το πένθος είναι πολύ βαρύ και δύσκολο και αυτού του είδους οι τελετουργίες τους ωθούν με κάποιον τρόπο να «ξεφύγουν» έστω για λίγο από το «μαύρο πένθος» στο οποίο μπορεί να έχουν μπει. Βέβαια για αρκετούς είναι μία διαδικασία τιμής προς τον νεκρό, ένας φόρος τιμής, ένας σεβασμός η προετοιμασία αυτής της τελετουργίας. Θεωρείται ότι τον τιμούν με όλη αυτή την τελετουργία, ίσως και γ’ αυτό πολλά χρόνια τώρα ακολουθείται πιστά η διαδικασία και η σειρά τέλεσης των μνημόσυνων. Τα τριήμερα γίνονται για να παρακαλέσουμε τον Πατέρα τον Υιόν και το Άγιον Πνεύμα να ελεήσει την ψυχή του κοιμηθέντος ,επειδή ο Θεός είναι Τσισυπόστατος. Τα εννιάμερα τα κάνουμε ,για να παρακαλέσουμε τα εννέα Ουράνια τάγματα των Αγγέλων για να δεηθούν προς τον Θεό, μαζί με μας , υπέρ της ψυχής του κοιμηθέντος. Τα ουράνια τάγματα είναι: τα Χερουβείμ, τα Σεραφείμ, οι Θρόνοι, οι Κυριότητες, οι Αρχές, οι Εξουσίες, οι Δυνάμεις, οι Άγγελοι και οι Αρχάγγελοι. Τα σαράντα τα κάνουμε ,διότι μετά από σαράντα ημέρες, η ψυχή θα φύγει από την γη για να πάει να λογοδοτήσει στον Θεό. (Πηγή thassos-island.gr)
Το πως έχει απεβιώσει ο νεκρός (είτε από κάποια ασθένεια, είτε απρόσμενα, είτε από αυτοκτονία), για εκείνους που μένουν πίσω και ιδίως για τους ποιο στενά συναισθηματικά ανθρώπους του, το πένθος είναι βαρύ, δύσκολο και πολύ χρονοβόρο. Ο καθείς σύμφωνα με την πρωσοπικότητα και τον χαρακτήρα του θα εκδηλώσει και το πένθος του. Είτε αυτό είναι εμφανές στους άλλους είτε όχι για τον ίδιο είναι κάτι πολύ προσωπικό που το βιώνει μόνος του, με τον εαυτό του, χωρίς απαραίτητα να έχει πάντα την ανάγκη να «ακουμπήσει» κάπου ή να μοιραστεί κάτι. Τα τριήμερα, έτσι όπως ονομάζονται ψυχολογικά είναι το διάστημα εκείνο όπου ο άνθρωπος που έχει μείνει πίσω είναι σε κατάσταση σοκ, τις περισσότερες φορές δεν έχει συνηδητοποιήσει εκείνο που του έχει συμβεί, και σε τι νέα πραγματικότητα έχει κληθεί να μπει. Γ’ αυτό ίσως στο τριήμερο μνημόσυνο η παρουσία των ατόμων είναι ελάχιστη κυρίως μόνο η οικογένεια του νεκρού, είναι μία πολύ προσωπική και ιδιαίτερη στιγμή να «ξαναβρεθούν» «μαζί» και ο ζώντας να αφεθεί, να θρηνήσει, να αφήσει το συναίσθημα του να ξεχειλίσει κάτι που πριν από τις τρεις ημέρες η συναισθηματική κούραση, το σοκ και το πρωτόγνωρο δεν άφηναν το συναίσθημα να εκδηλωθεί. Η διαδικασία του τριήμερου μνημόσυνου, γίνεται πολύ σύντομα σαν να έχει γίνει έτσι για να δώσει τον χώρο στον ζώντα να μείνει μόνος, να πενθήσει , να νοσταλγήσει να εκδηλώσει ότι μέχρι εκείνη την στιγμή ‘ήταν παγωμένο και δεν είχε εκδηλωθεί. Η συναισθηματική κούραση και εξουθένωση εκείνες τις ημέρες είναι πολύ επιφορτισμένη.
Στα εννιαήμερα μπορεί το βαρύ συναίσθημα είτε να έχει κοπάσει ελάχιστα ή ακόμα και να έχει αυξηθεί σε πολύ έντονο βαθμό. Εξάλλου γνωρίζουμε ότι το πένθος έχει πολλές μορφές και εκδηλώνεται σύμφωνα με τον ρυθμό και την προσωπικότητα του ζώντα. Στις 10 πρώτες ημέρες μετά τον χαμό του νεκρού οι κοντινοί του άνθρωποι είναι πιθανό να έχουν αρχίσει δειλά-δειλά να συνειδητοποιούν το τι έχει γίνει, πηγαίνουν μαζί με έναν ιερέα στον τάφο και ακολουθούν μία τελετουργία που είθισται να γίνεται αιώνες τώρα, και σ’ αυτή την περίπτωση η διαδικασία αυτή γίνεται σε κλειστό κύκλο, ο ζώντας επιθυμεί να επιστρέψει πίσω στις σκέψεις του, στο πένθος του, στην καθημερινότητα που δυστυχώς έρχεται να του υπενθυμίσει το προχώρημα, κάτι που εκείνη την στιγμή ο ίδιος δεν θέλει να κάνει, δηλαδή να προχωρήσει. Οι κινήσεις τις καθημερινότητας σ’΄ εκείνη την φάση, είναι μηχανικές, πράγματα που είναι να γίνουν διότι έτσι πρέπει. Αυτή βέβαια είναι και η τεράστια διαφορά εκείνου που μένει με εκείνου που φεύγει. Προχώρημα μεν αλλά με πολλά εμπόδια.
Το μνημόσυνο που γίνεται πλέον στα σαράντα νοηματοδοτεί αυτό που είπαμε και παραπάνω, ότι η ψυχή πλέον πηγαίνει στον Θεό, σύμφωνα με την θρησκεία μας. Για τον ζώντα είναι μία μικρή συμβολική «εορτή» προς τιμή του νεκρού, εξού και τις συνήθεις εκδηλώσεις στο τραπέζι εμφανίζεται το κρέας σε κάποιες περιοχές και σε άλλες το ψάρι. Στα σαράντα συνήθως παρευρίσκεται αρκετός κόσμος για να τιμήσει τον νεκρό αλλά και την οικογένεια του. Όπως και την ημέρα της κηδείας έτσι και στα σαράντα οι ζώντες λίγες ημέρες πριν έχουν μπει σε μία διαδικασία προετοιμασίας για εκείνη την ημέρα πολύ σημαντική για τους ίδιους αλλά και για την εκκλησία. Μετά από σαράντα ημέρες η ψυχή του ανθρώπου που έχει μείνει πίσω, είναι πια πιο ελεύθερη να εκδηλώσει το πένθος της, η συνειδητοποίηση είναι πλέον πιο εμφανή, ο κόσμος πλέον μπορεί να είναι πιο εκδηλωτικός, έχει επιστρέψει «σχεδόν» πλήρως στις επαγγελματικές του υποχρεώσεις, αλλά το κλίμα μέσα στο σπίτι παραμένει βαρύ, δύσκολο και σκοτεινό. Υπάρχουν βέβαια και πολλές ξεχωριστές περιπτώσεις που αν φεριπείν μία γυναίκα χάσει τον σύντροφο της και έχει παιδιά να έχει αποφασίσει πολύ νωρίτερα το πένθος της, να το «πνίξει», να αποφεύγει να φορά μαύρα με μοναδική σκέψη να μην αμαυρώσει την ψυχή των παιδιών της. Είναι αρκετά δύσκολο αυτό διότι η γυναίκα αυτή δεν αποφορτίζεται σχεδόν καθόλου!!! Η δύναμη για να προχωρήσει είναι τα ίδια της τα παιδιά, είναι ο λόγος για να προχωρήσει και να επιβιώσει. Το ετήσιο μνημόσυνο τώρα νοηματοδοτεί αρκετά για όλους, έχουν συμβεί πάρα πολλά μέσα σ’ έναν χρόνο, το συναίσθημα, οι δυσκολίες, οι καινούργιες καταστάσεις, οι νέες πραγματικότητες, οι προσαρμογές, το πένθος εναλλάσσονται μέσα σ’΄αυτό τον χρόνο. Εάν ο ζώντας αποφασίσει αυτή την ημέρα να την μοιραστεί με κόσμο που θα ήθελε να παραβρεθεί για να τιμήσει τον νεκρό, είναι μία μικρή εορτή προς τιμή του, μόνο που σ’ αυτή την περίπτωση συνήθως ο οδυρμός πλέον έχει μειωθεί αρκετά. Ο κοντινός άνθρωπος φαινομενικά δείχνει να είναι περισσότερο ψύχραιμος, ήρεμος, η θλίψη παραμένει και οι αναμνήσεις μπορεί να ξαναζωντανεύουν, εάν έφυγαν ποτέ!!!!
Η θέση των παιδιών στις τελετουργίες των μνημόσυνων
Εξαρτάται από τον γονιό τι τακτική θα ήθελε να ακολουθήσει και βέβαια ρόλο σημαντικό έχει η ηλικιακή φάση στην οποία βρίσκεται το παιδί. Οι απόψεις σ’ αυτό το θέμα ποικίλουν, από γονείς, ειδικούς που ασχολούνται με την ψυχική υγεία των παιδιών, εκπαιδευτικών........Τον πρώτο καιρό επειδή ο γονιός μπορεί να είναι σε μία κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης να μην μπορεί να πάρει την ανάλογη απόφαση, προμυθοποιούνται στενοί συγγενείς η λοιποί που γνωρίζουν την οικογένεια και προβαίνουν εκείνοι στην προστασία του παιδιού. Μπορεί ο γονιός μπροστά στο παιδί να εκδηλώνεται με ψυχραιμία αλλά εκείνο που δεν μπορεί να αποφευχθεί είναι οι εκδηλώσεις των υπολοίπων γ’ αυτό και ορισμένοι τα μικρά παιδιά αποφεύγουν να τα παίρνουν μαζί σε συγκεντρώσεις με πολύ κόσμο, όπου η εκδήλωση του πένθους μπορεί να γίνει με έντονο τρόπο. Την κύρια πάντως απόφαση την έχει ο γονιός, στο τι θα κάνει με το/τα παιδιά του, σε μεγαλύτερες ηλικίες πολλές φορές ζητούν τα ίδια τα παιδιά να παραβρεθούν στο μνημόσυνο του γονιού που «χάθηκε». Είναι ένας τρόπος να μοιραστεί μαζί του, σκέψεις του, να νιώθει ότι είναι μέρος του συνόλου και ειδικά το πρωτότοκο παιδί να «αποδείξει» στον γονιό που έφυγε ότι «είναι εκείνος τώρα εκεί!!!»
Τα παιδιά και ιδίως οι έφηβοι έχουν έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο να εκδηλώνουν εκείνο που τους δυσκολεύει, αναζητούν την μοναξιά τους, αποσύρονται για ένα διάστημα από τις ενασχολήσεις τους, ή καταφεύγουν στις παρέες τους. Μπορούν όποτε το θέλουν ή το ζητούν να επισκέπτονται το μέρος στο οποίο βρίσκεται ο νεκρός γονιός τους, να εκδηλώνουν την δυσκολία με όποιον τρόπο τους αντιπροσωπεύει χωρίς επικρίσεις και καθοδηγήσεις από τους ενήλικες. Κάποτε ένας νεαρός γιος που αγαπούσε την μουσική και σύνθετε στίχους, αποχαιρέτησε τον πατέρα του την ημέρα της κηδείας του με ένα τραγούδι που σύνθεσε εκείνη την ημέρα!!!
Ο θάνατος ενός γονέα και η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση ενός παιδιού
Το γεγονός του θανάτου ενός γονιού είναι αναμφίβολα μία από τις πλέον επώδυνες καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί, όσο πιο μικρό είναι σε ηλικία τόσο πιο δύσκολο θα του είναι να το διαχειριστεί –ίσως- στο μέλλον (A. Marcoli, 2001). Κάτω από την ηλικία των έντεκα χρόνων τα παιδιά είναι πιο εκτεθειμένα στους ψυχολογικούς κινδύνους που προκαλούνται από αυτό το γεγονός ιδίως όταν χάνεται ο γονέας ο οποίος αποτελεί το σημαντικό πρόσωπο αναφοράς για το παιδί. Σ’ αυτή την ηλικία το μεγαλύτερο μέρος των συναισθημάτων του παιδιού προέρχεται από τους γονείς του. Η στάση του περίγυρου στο παιδί που χάνει τον γονέα του έχει πολύ σημαντική και μέγιστη σημασία. Καλείται το παιδί να βοηθηθεί, να εκφράσει και να επεξεργαστεί τον θυμό του, τον οποίο θα νιώσει όταν αισθανθεί το αίσθημα της εγκατάλειψης, θα χρειαστεί να εκδηλώσει όλα του τα συναισθήματα ειδάλλως μπορεί να κατευθυνθεί προς επιθετικότητα απέναντι στον εαυτό του (Π. Φένατζι).Έχει παρατηρηθεί ότι μετά τον χρόνο υπάρχει μία αντιστροφή της επιθετικότητας του παιδιού που συνίσταται στο να πληγώνει τον εαυτό του ‘έναντι της μητέρας του. Δυστυχώς κανείς δεν μπορεί να αποτρέψει σ’ ένα παιδί την δυσκολία και την δοκιμασία αυτής της νέας πραγματικότητας του. Εκείνο όμως που μπορεί να αποτραπεί είναι η προσθήκη περαιτέρω δυσκολιών μ’ εκείνη που από μόνη της είναι μία δυσχερέστατη δοκιμασία.
***Σε πολύ μικρά παιδιά η είδηση ενός χαμού βοηθάει αρκετά η αφήγηση μίας ιστορίας, ή το διάβασμα ενός παραμυθιού. Στο εμπόριο υπάρχουν πολλά βιβλία που βοηθούν πως με ένα συμβολικό τρόπο μπορούν να καταλάβουν την έννοια μίας απώλειας ενός πολύ σημαντικού –για τον ίδιο- ανθρώπου.
Μνημόσυνα: η τελετουργία τους και η σημασία τους στην ψυχολογία των ανθρώπων
Ο θάνατος, ως φυσικό αποτέλεσμα και τελευταίος σταθμός της ζωής, ασκεί την επίδρασή του σε κάθε ανθρώπινο όν. Το πένθος είναι οι συναισθηματικές και σωματικές αντιδράσεις και επιπτώσεις που αισθάνονται οι άνθρωποι λόγω θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου. Παρά την παγκοσμιότητα, όμως, του φαινομένου, κάθε περιοχή ακολουθεί τα δικά της έθιμα και το δικό της τυπικό, για να συνοδεύσει τους ανθρώπους της στην τελευταία τους κατοικία.
Τα μνημόσυνα, όπως είναι γνωστό, είναι μια κοινωνική υποχρέωση, αλλά και χριστιανικό καθήκον. Η πανάρχαια αυτή συνήθεια της τελέσεως μνημόσυνου έχει τις ρίζες της από την Αγία Γραφή, την Ιερή παράδοση και τους Αποστολικούς κανόνες, και συμβολίζει τη σχέση και το δεσμό των ζώντανών με τους νεκρούς. Εκτός από τα τριήμερα και εννιάμερα, που γίνονται σε πολύ κλειστό κύκλο, έχουμε τα σαράντα, τα εξάμηνα, το ετήσιο και τα τρίχρονα. Βέβαια οι πολύ στενοί συγγενείς δεν παραλείπουν την επέτειο του θανάτου (Πηγή thassos-island.gr). Το 40ήμερο μνημόσυνο θεωρείται σαν η τελευταία εκδήλωση των ζώντων προς τον νεκρό, πριν η ψυχή παύσει να περιπλανάται στη γη. Πίστευαν ότι η ψυχή επί χρονικό διάστημα 40 ημερών παρέμενε στη γη και περνούσε απ’ όπου είχε περάσει ο αποθανών κατά το διάστημα της ζωής του στη γη.
Σε τι ωφελεί ένα μνημόσυνο;
Αυτή η τόσο δύσκολη συναισθηματικά διαδικασία έχει να κάνει και με την έκθεση του ατόμου προς τους γύρω του, η προετοιμασία εκείνης της ημέρας, κινητοποιεί τους ζώντες κάποιες ημέρες πριν για να είναι όλα τέλεια να εκτελεστεί η μνημόσυνος δέηση. Τις περισσότερες φορές το πένθος είναι πολύ βαρύ και δύσκολο και αυτού του είδους οι τελετουργίες τους ωθούν με κάποιον τρόπο να «ξεφύγουν» έστω για λίγο από το «μαύρο πένθος» στο οποίο μπορεί να έχουν μπει. Βέβαια για αρκετούς είναι μία διαδικασία τιμής προς τον νεκρό, ένας φόρος τιμής, ένας σεβασμός η προετοιμασία αυτής της τελετουργίας. Θεωρείται ότι τον τιμούν με όλη αυτή την τελετουργία, ίσως και γ’ αυτό πολλά χρόνια τώρα ακολουθείται πιστά η διαδικασία και η σειρά τέλεσης των μνημόσυνων. Τα τριήμερα γίνονται για να παρακαλέσουμε τον Πατέρα τον Υιόν και το Άγιον Πνεύμα να ελεήσει την ψυχή του κοιμηθέντος ,επειδή ο Θεός είναι Τσισυπόστατος. Τα εννιάμερα τα κάνουμε ,για να παρακαλέσουμε τα εννέα Ουράνια τάγματα των Αγγέλων για να δεηθούν προς τον Θεό, μαζί με μας , υπέρ της ψυχής του κοιμηθέντος. Τα ουράνια τάγματα είναι: τα Χερουβείμ, τα Σεραφείμ, οι Θρόνοι, οι Κυριότητες, οι Αρχές, οι Εξουσίες, οι Δυνάμεις, οι Άγγελοι και οι Αρχάγγελοι. Τα σαράντα τα κάνουμε ,διότι μετά από σαράντα ημέρες, η ψυχή θα φύγει από την γη για να πάει να λογοδοτήσει στον Θεό. (Πηγή thassos-island.gr)
Το πως έχει απεβιώσει ο νεκρός (είτε από κάποια ασθένεια, είτε απρόσμενα, είτε από αυτοκτονία), για εκείνους που μένουν πίσω και ιδίως για τους ποιο στενά συναισθηματικά ανθρώπους του, το πένθος είναι βαρύ, δύσκολο και πολύ χρονοβόρο. Ο καθείς σύμφωνα με την πρωσοπικότητα και τον χαρακτήρα του θα εκδηλώσει και το πένθος του. Είτε αυτό είναι εμφανές στους άλλους είτε όχι για τον ίδιο είναι κάτι πολύ προσωπικό που το βιώνει μόνος του, με τον εαυτό του, χωρίς απαραίτητα να έχει πάντα την ανάγκη να «ακουμπήσει» κάπου ή να μοιραστεί κάτι. Τα τριήμερα, έτσι όπως ονομάζονται ψυχολογικά είναι το διάστημα εκείνο όπου ο άνθρωπος που έχει μείνει πίσω είναι σε κατάσταση σοκ, τις περισσότερες φορές δεν έχει συνηδητοποιήσει εκείνο που του έχει συμβεί, και σε τι νέα πραγματικότητα έχει κληθεί να μπει. Γ’ αυτό ίσως στο τριήμερο μνημόσυνο η παρουσία των ατόμων είναι ελάχιστη κυρίως μόνο η οικογένεια του νεκρού, είναι μία πολύ προσωπική και ιδιαίτερη στιγμή να «ξαναβρεθούν» «μαζί» και ο ζώντας να αφεθεί, να θρηνήσει, να αφήσει το συναίσθημα του να ξεχειλίσει κάτι που πριν από τις τρεις ημέρες η συναισθηματική κούραση, το σοκ και το πρωτόγνωρο δεν άφηναν το συναίσθημα να εκδηλωθεί. Η διαδικασία του τριήμερου μνημόσυνου, γίνεται πολύ σύντομα σαν να έχει γίνει έτσι για να δώσει τον χώρο στον ζώντα να μείνει μόνος, να πενθήσει , να νοσταλγήσει να εκδηλώσει ότι μέχρι εκείνη την στιγμή ‘ήταν παγωμένο και δεν είχε εκδηλωθεί. Η συναισθηματική κούραση και εξουθένωση εκείνες τις ημέρες είναι πολύ επιφορτισμένη.
Στα εννιαήμερα μπορεί το βαρύ συναίσθημα είτε να έχει κοπάσει ελάχιστα ή ακόμα και να έχει αυξηθεί σε πολύ έντονο βαθμό. Εξάλλου γνωρίζουμε ότι το πένθος έχει πολλές μορφές και εκδηλώνεται σύμφωνα με τον ρυθμό και την προσωπικότητα του ζώντα. Στις 10 πρώτες ημέρες μετά τον χαμό του νεκρού οι κοντινοί του άνθρωποι είναι πιθανό να έχουν αρχίσει δειλά-δειλά να συνειδητοποιούν το τι έχει γίνει, πηγαίνουν μαζί με έναν ιερέα στον τάφο και ακολουθούν μία τελετουργία που είθισται να γίνεται αιώνες τώρα, και σ’ αυτή την περίπτωση η διαδικασία αυτή γίνεται σε κλειστό κύκλο, ο ζώντας επιθυμεί να επιστρέψει πίσω στις σκέψεις του, στο πένθος του, στην καθημερινότητα που δυστυχώς έρχεται να του υπενθυμίσει το προχώρημα, κάτι που εκείνη την στιγμή ο ίδιος δεν θέλει να κάνει, δηλαδή να προχωρήσει. Οι κινήσεις τις καθημερινότητας σ’΄ εκείνη την φάση, είναι μηχανικές, πράγματα που είναι να γίνουν διότι έτσι πρέπει. Αυτή βέβαια είναι και η τεράστια διαφορά εκείνου που μένει με εκείνου που φεύγει. Προχώρημα μεν αλλά με πολλά εμπόδια.
Το μνημόσυνο που γίνεται πλέον στα σαράντα νοηματοδοτεί αυτό που είπαμε και παραπάνω, ότι η ψυχή πλέον πηγαίνει στον Θεό, σύμφωνα με την θρησκεία μας. Για τον ζώντα είναι μία μικρή συμβολική «εορτή» προς τιμή του νεκρού, εξού και τις συνήθεις εκδηλώσεις στο τραπέζι εμφανίζεται το κρέας σε κάποιες περιοχές και σε άλλες το ψάρι. Στα σαράντα συνήθως παρευρίσκεται αρκετός κόσμος για να τιμήσει τον νεκρό αλλά και την οικογένεια του. Όπως και την ημέρα της κηδείας έτσι και στα σαράντα οι ζώντες λίγες ημέρες πριν έχουν μπει σε μία διαδικασία προετοιμασίας για εκείνη την ημέρα πολύ σημαντική για τους ίδιους αλλά και για την εκκλησία. Μετά από σαράντα ημέρες η ψυχή του ανθρώπου που έχει μείνει πίσω, είναι πια πιο ελεύθερη να εκδηλώσει το πένθος της, η συνειδητοποίηση είναι πλέον πιο εμφανή, ο κόσμος πλέον μπορεί να είναι πιο εκδηλωτικός, έχει επιστρέψει «σχεδόν» πλήρως στις επαγγελματικές του υποχρεώσεις, αλλά το κλίμα μέσα στο σπίτι παραμένει βαρύ, δύσκολο και σκοτεινό. Υπάρχουν βέβαια και πολλές ξεχωριστές περιπτώσεις που αν φεριπείν μία γυναίκα χάσει τον σύντροφο της και έχει παιδιά να έχει αποφασίσει πολύ νωρίτερα το πένθος της, να το «πνίξει», να αποφεύγει να φορά μαύρα με μοναδική σκέψη να μην αμαυρώσει την ψυχή των παιδιών της. Είναι αρκετά δύσκολο αυτό διότι η γυναίκα αυτή δεν αποφορτίζεται σχεδόν καθόλου!!! Η δύναμη για να προχωρήσει είναι τα ίδια της τα παιδιά, είναι ο λόγος για να προχωρήσει και να επιβιώσει. Το ετήσιο μνημόσυνο τώρα νοηματοδοτεί αρκετά για όλους, έχουν συμβεί πάρα πολλά μέσα σ’ έναν χρόνο, το συναίσθημα, οι δυσκολίες, οι καινούργιες καταστάσεις, οι νέες πραγματικότητες, οι προσαρμογές, το πένθος εναλλάσσονται μέσα σ’΄αυτό τον χρόνο. Εάν ο ζώντας αποφασίσει αυτή την ημέρα να την μοιραστεί με κόσμο που θα ήθελε να παραβρεθεί για να τιμήσει τον νεκρό, είναι μία μικρή εορτή προς τιμή του, μόνο που σ’ αυτή την περίπτωση συνήθως ο οδυρμός πλέον έχει μειωθεί αρκετά. Ο κοντινός άνθρωπος φαινομενικά δείχνει να είναι περισσότερο ψύχραιμος, ήρεμος, η θλίψη παραμένει και οι αναμνήσεις μπορεί να ξαναζωντανεύουν, εάν έφυγαν ποτέ!!!!
Η θέση των παιδιών στις τελετουργίες των μνημόσυνων
Εξαρτάται από τον γονιό τι τακτική θα ήθελε να ακολουθήσει και βέβαια ρόλο σημαντικό έχει η ηλικιακή φάση στην οποία βρίσκεται το παιδί. Οι απόψεις σ’ αυτό το θέμα ποικίλουν, από γονείς, ειδικούς που ασχολούνται με την ψυχική υγεία των παιδιών, εκπαιδευτικών........Τον πρώτο καιρό επειδή ο γονιός μπορεί να είναι σε μία κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης να μην μπορεί να πάρει την ανάλογη απόφαση, προμυθοποιούνται στενοί συγγενείς η λοιποί που γνωρίζουν την οικογένεια και προβαίνουν εκείνοι στην προστασία του παιδιού. Μπορεί ο γονιός μπροστά στο παιδί να εκδηλώνεται με ψυχραιμία αλλά εκείνο που δεν μπορεί να αποφευχθεί είναι οι εκδηλώσεις των υπολοίπων γ’ αυτό και ορισμένοι τα μικρά παιδιά αποφεύγουν να τα παίρνουν μαζί σε συγκεντρώσεις με πολύ κόσμο, όπου η εκδήλωση του πένθους μπορεί να γίνει με έντονο τρόπο. Την κύρια πάντως απόφαση την έχει ο γονιός, στο τι θα κάνει με το/τα παιδιά του, σε μεγαλύτερες ηλικίες πολλές φορές ζητούν τα ίδια τα παιδιά να παραβρεθούν στο μνημόσυνο του γονιού που «χάθηκε». Είναι ένας τρόπος να μοιραστεί μαζί του, σκέψεις του, να νιώθει ότι είναι μέρος του συνόλου και ειδικά το πρωτότοκο παιδί να «αποδείξει» στον γονιό που έφυγε ότι «είναι εκείνος τώρα εκεί!!!»
Τα παιδιά και ιδίως οι έφηβοι έχουν έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο να εκδηλώνουν εκείνο που τους δυσκολεύει, αναζητούν την μοναξιά τους, αποσύρονται για ένα διάστημα από τις ενασχολήσεις τους, ή καταφεύγουν στις παρέες τους. Μπορούν όποτε το θέλουν ή το ζητούν να επισκέπτονται το μέρος στο οποίο βρίσκεται ο νεκρός γονιός τους, να εκδηλώνουν την δυσκολία με όποιον τρόπο τους αντιπροσωπεύει χωρίς επικρίσεις και καθοδηγήσεις από τους ενήλικες. Κάποτε ένας νεαρός γιος που αγαπούσε την μουσική και σύνθετε στίχους, αποχαιρέτησε τον πατέρα του την ημέρα της κηδείας του με ένα τραγούδι που σύνθεσε εκείνη την ημέρα!!!
Ο θάνατος ενός γονέα και η ψυχοσυναισθηματική κατάσταση ενός παιδιού
Το γεγονός του θανάτου ενός γονιού είναι αναμφίβολα μία από τις πλέον επώδυνες καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει ένα παιδί, όσο πιο μικρό είναι σε ηλικία τόσο πιο δύσκολο θα του είναι να το διαχειριστεί –ίσως- στο μέλλον (A. Marcoli, 2001). Κάτω από την ηλικία των έντεκα χρόνων τα παιδιά είναι πιο εκτεθειμένα στους ψυχολογικούς κινδύνους που προκαλούνται από αυτό το γεγονός ιδίως όταν χάνεται ο γονέας ο οποίος αποτελεί το σημαντικό πρόσωπο αναφοράς για το παιδί. Σ’ αυτή την ηλικία το μεγαλύτερο μέρος των συναισθημάτων του παιδιού προέρχεται από τους γονείς του. Η στάση του περίγυρου στο παιδί που χάνει τον γονέα του έχει πολύ σημαντική και μέγιστη σημασία. Καλείται το παιδί να βοηθηθεί, να εκφράσει και να επεξεργαστεί τον θυμό του, τον οποίο θα νιώσει όταν αισθανθεί το αίσθημα της εγκατάλειψης, θα χρειαστεί να εκδηλώσει όλα του τα συναισθήματα ειδάλλως μπορεί να κατευθυνθεί προς επιθετικότητα απέναντι στον εαυτό του (Π. Φένατζι).Έχει παρατηρηθεί ότι μετά τον χρόνο υπάρχει μία αντιστροφή της επιθετικότητας του παιδιού που συνίσταται στο να πληγώνει τον εαυτό του ‘έναντι της μητέρας του. Δυστυχώς κανείς δεν μπορεί να αποτρέψει σ’ ένα παιδί την δυσκολία και την δοκιμασία αυτής της νέας πραγματικότητας του. Εκείνο όμως που μπορεί να αποτραπεί είναι η προσθήκη περαιτέρω δυσκολιών μ’ εκείνη που από μόνη της είναι μία δυσχερέστατη δοκιμασία.
***Σε πολύ μικρά παιδιά η είδηση ενός χαμού βοηθάει αρκετά η αφήγηση μίας ιστορίας, ή το διάβασμα ενός παραμυθιού. Στο εμπόριο υπάρχουν πολλά βιβλία που βοηθούν πως με ένα συμβολικό τρόπο μπορούν να καταλάβουν την έννοια μίας απώλειας ενός πολύ σημαντικού –για τον ίδιο- ανθρώπου.