Λίγο πολύ σχεδόν όλοι μας, στα σχολικά μας χρόνια ζήσαμε την εμπειρία του να είμαστε ή εμείς οι ίδιοι ή κάποιος άλλος διαφορετικοί/ος. Πως ορίζεται όμως ο όρος «διαφορετικός»;; Υπάρχει όντως διαφορετικό, ξεχωριστό παιδί, κάποιοι βέβαια απευθύνονται στα «διαφορετικά» παιδιά ως «το άλλο παιδί», εκείνο που διαφέρει με τις πράξεις του, εκείνο που είναι έντονα ατίθασο, εκείνο που έχει μία κινητική δυσκολία, ή μία νοητική δυσκολία, εκείνο που ο πατέρας του είναι αλκοολικός, ή που δεν έχει γονείς, εκείνο που κάθε μεσημέρι μετά το σχολείο δεν επιστρέφει σπίτι όπως τα περισσότερα παιδιά, αλλά σε έναν χώρο που για εκείνο είναι το σπίτι του και αποκαλείται χώρος φιλοξενίας. Εκείνο το παιδί που έχει μία παραπληγία, το παιδί που προσπαθεί να ξανασυστηθεί έπειτα από μία τραυματική εμπειρία ατυχήματος που του επέφερε πολλές κακώσεις και δυσκολίες στην ανάπτυξη του. Αυτά και άλλα πολλά συνθέτουν το προφίλ αυτών που ονομάζουμε «διαφορετικά παιδιά».
Παρ’ όλα αυτά δεν είναι «διαφορετικά» είναι παιδιά με τις ιδιαιτερότητες και τις ικανότητες τους, είναι παιδιά που ξεχωρίζουν όπως όλα τα παιδιά άλλωστε ακόμα και από έναν «καλό» ή «κακό» μαθητή, όπως έλεγαν παλαιότερα στους εκπαιδευτικούς χώρους. Αυτό το στοιχείο που χαρακτηρίζει ένα παιδί ξεχωριστό προκαλεί την εντύπωση και στα άλλα παιδιά της ηλικίας του να θεωρούν ότι έχουν μία υπερδύναμη να χλευάζουν, να ειρωνεύονται και να «κακοποιούν» λεκτικά τους ομηλίκους τους. Δυστυχώς η παιδεία που λαμβάνει κάθε ‘άνθρωπος είτε είναι ανήλικος είτε είναι ενήλικος διαμορφώνει και μία πλήρη εικόνα για το πώς μπορεί να φέρετε στους συνανθρώπους του. Συγκεκριμένα στην σχολική κοινότητα όλα τα παιδιά είναι ισότιμα, μεταξύ τους δεν έχουν κάτι να χωρίσουν, δεν έχουν να ανταγωνιστούν για κάτι και όμως τις περισσότερες φορές αρκεί σε μία σχολική τάξη να υπάρχει ένα παιδί που να «τραβάει» την προσοχή των άλλων και μάλιστα αρνητικά Να γίνεται αντικείμενο αρνητικών σχολίων και χλευασμού. Είτε αντιδρά άμεσα είτε όχι εκείνο το παιδί νιώθει αδύναμο, αποθαρρυμένο, μόνο, στο να προστατεύσει τον εαυτό του, μ’ αποτέλεσμα η δυσκολία οριοθέτησης του να δίνει την δύναμη (ή αδυναμία) στην μάζα των υπόλοιπων παιδιών να συνεχίσουν ανενόχλητα το γιουχάισμα τους να εκτοξεύουν επάνω του όλη τους την αδυναμία και την ανασφάλεια που για εκείνους είναι υπέρτατη δύναμη και φυσιολογική αντίδραση.
Αν θα μπορούσαμε να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τους λόγους που κάποια παιδιά «ερεθίζονται» μπροστά στην θέα ενός αδύναμου φαινομενικά παιδιού θα διαπιστώναμε ότι η ανάγκη αυτών των παιδιών για επιβολή, χρήση δύναμης και εξουσίας καλύπτουν την αδυναμία της προσωπικότητας τους, είναι παιδιά εσωτερικά αδύναμα, χωρίς όρια που αρέσκονται ο «αδύναμος» διπλανός τους να γίνεται αντικείμενο των επιβολών τους. Εξάλλου τα περισσότερα παιδιά και πολύ περισσότερο οι έφηβοι αρέσκονται όταν κάνουν κάποια πράγματα όλοι μαζί, όταν ανήκουν σε μία μάζα, μία κλίκα, είναι η επιβράβευση που παίρνει ο ένας με τον άλλον. Σαν να δίνουν όρκους ότι θα λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες τους και όσοι δεν είναι σαν και αυτούς θα είναι η εύκολη λεία τους, που θα αποδοκιμάζουν, θα εμπαίζουν, θα χλευάζουν.
Η «ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες παιδιών όπου η κινητική, νοητική η συναισθηματική ανάπτυξη και συγκρότηση, τους χρειάζεται μία επιπλέον και μεθοδευμένη προσοχή και κατάρτιση. Ορισμένα παιδιά έχουν την ανάγκη να είμαστε δίπλα τους ουσιαστικά ώστε να βοηθηθούν να αναπτύξουν ικανότητες και δεξιότητες που για κάποιους λόγους δεν έχουν ξεδιπλωθεί. Μία τέτοια λοιπόν, κατηγορία παιδιών είναι εκείνα που ανήκουν στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, συγκεκριμένα στον αυτισμό. Υπάρχουν ορισμένοι γονείς που δεν τους είναι καθόλου εύκολο να παρατηρήσουν ή να παραδεχθούν αυτό το κάτι που ξεχωρίζει στο παιδί τους και κατά συνέπεια να ενεργήσουν ανάλογα, συνήθως οι γονείς θα επισκεφθούν έναν αναπτυξιολόγο όταν από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου ή λίγο πριν η δασκάλα ή η Νηπιαγωγός παροτρύνει και παρακινήσει τον γονέα για κάτι που αξιολόγησε. Όταν αυτό γίνει το αρχικό σοκ αυτού του ακούσματος είναι έντονο και τις πρώτες ημέρες η δυσκολία να το δεχτούν, να το συνειδητοποιήσουν και να το αξιοποιήσουν μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Η είδηση αυτού του νέου ακούσματος αρχικά κάνει τους γονείς να «παγώνουν» και μη ξέροντας πως να το χειριστούν πανικοβάλλονται. Μετέπειτα δραστηριοποιούνται και πλέον είναι μόνο στο χέρι τους πως θα βοηθήσουν αυτό το παιδί να ενταχθεί στην πραγματικότητα του, ποιους κώδικες θα χρειαστεί να ανακαλύψουν έτσι ώστε η λειτουργικότητα να είναι κατά βάση αρεστή για το ίδιο το παιδί. Η βαρύτητα του αυτισμού διαφέρει από άτομο σε άτομο και περιλαμβάνει από σοβαρά προβλήματα καθημερινής λειτουργικότητας έως και υψηλή λειτουργικότητα χωρίς κάποια ελλείμματα σε νοητικό επίπεδο, εξάλλου είναι διαπιστωμένο ότι παιδία που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού είναι ιδιαίτερα ευφυή. Είναι χρήσιμο και απαραίτητο σε όλη την διάρκεια της εκπαίδευσης τους τα παιδιά να μαθαίνουν, να εκπαιδεύονται στην κοινωνική συνείδηση, το πόσο χρήσιμοι μπορεί να είναι ο ένας για τον άλλον, την ισότητα και βεβαίως τον αμέριστο σεβασμό προς τον συνάνθρωπο στους. Η ανταμοιβή για την προσπάθεια που απαιτείται είναι μία βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης κοινωνικής αλληλεπίδρασης και μια αναγνώριση του θαύματος ανάπτυξης του ατόμου. (Κιοσέ, Π, 2014)
Σε κάποιες συνελεύσεις που γίνονται στα μαθητικά έδρανα ειδικοί ομιλητές ενημερώνουν, συζητούν με τους μαθητές για την ικανότητα να υπερασπίζουν τους συνανθρώπους τους αντί να τους κατακρίνουν. Σε μία από αυτές τις ομιλίες λοιπόν, μία κοπέλα πήρε τον λόγο και είπε: «Ας σταματήσουμε να πειράζουμε αυτό το αγόρι. Βεβαίως, είναι διαφορετικός από εμάς, αλλά είμαστε μαζί. Μέσα του δεν διαφέρει καθόλου από εμάς και χρειάζεται την αποδοχή μας, την αγάπη μας, την συμπόνια και την έκφραση μας. Χρειάζεται ένα φίλο. Γιατί να τον κακοποιούμε συνέχεια και να τον υποβιβάζουμε; Ζητώ απ’ όλο το σχολείο να φέρεται φιλικά απέναντι του και να του δώσει μία ευκαιρία»!
O τύπος ιδιοσυγκρασίας κάθε παιδιού συνήθως «χτίζεται» με τον γονικό τύπο με τον οποίο ταυτίζεται περισσότερο. Ιδιαίτερη σημασία έχει το πως «χτίζεται» μία οικογενειακή επιρροή σε θέματα αξιών, παιδείας, κοινωνικής συνείδησης, αλληλεγγύης. Παράδειγμα εάν ο γονέας κρίνει αρνητικά ή μειονεκτικά ένα παιδί με μία ξεχωριστή ιδιότητα τότε είναι πολύ πιθανό το παιδί να υιοθετήσει σε παρόμοια μορφή αυτή την εικόνα. Δεν είναι τυχαίο που σε αρκετά σχολεία υπάρχουν παιδία άλλης εθνικότητας, άλλης χώρας, οι ίδιοι οι γονείς να κρίνουν να περιθωριοποιούν με την στάση τους αυτά τα παιδιά και τις οικογένειες τους. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι την ίδια συμπεριφορά θα υιοθετήσει και το παιδί τους. Η εικόνα μας και αυτό που προβάλλουμε ως ενήλικοι είναι ο καθρέφτης της ιδιοσυγκρασίας μας. Και τα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να μιμηθούν αυτόν τον καθρέφτη και ας μας κακοφαίνεται πολλές φορές όταν σ’ αυτόν προβάλλουμε τις δικές μας ανασφάλειες, τα δικά μας λάθη. Ας ξεσκονίσουμε λοιπόν τον καθρέφτη στον οποίο εμείς οι ίδιοι φαινόμαστε.
Παρ’ όλα αυτά δεν είναι «διαφορετικά» είναι παιδιά με τις ιδιαιτερότητες και τις ικανότητες τους, είναι παιδιά που ξεχωρίζουν όπως όλα τα παιδιά άλλωστε ακόμα και από έναν «καλό» ή «κακό» μαθητή, όπως έλεγαν παλαιότερα στους εκπαιδευτικούς χώρους. Αυτό το στοιχείο που χαρακτηρίζει ένα παιδί ξεχωριστό προκαλεί την εντύπωση και στα άλλα παιδιά της ηλικίας του να θεωρούν ότι έχουν μία υπερδύναμη να χλευάζουν, να ειρωνεύονται και να «κακοποιούν» λεκτικά τους ομηλίκους τους. Δυστυχώς η παιδεία που λαμβάνει κάθε ‘άνθρωπος είτε είναι ανήλικος είτε είναι ενήλικος διαμορφώνει και μία πλήρη εικόνα για το πώς μπορεί να φέρετε στους συνανθρώπους του. Συγκεκριμένα στην σχολική κοινότητα όλα τα παιδιά είναι ισότιμα, μεταξύ τους δεν έχουν κάτι να χωρίσουν, δεν έχουν να ανταγωνιστούν για κάτι και όμως τις περισσότερες φορές αρκεί σε μία σχολική τάξη να υπάρχει ένα παιδί που να «τραβάει» την προσοχή των άλλων και μάλιστα αρνητικά Να γίνεται αντικείμενο αρνητικών σχολίων και χλευασμού. Είτε αντιδρά άμεσα είτε όχι εκείνο το παιδί νιώθει αδύναμο, αποθαρρυμένο, μόνο, στο να προστατεύσει τον εαυτό του, μ’ αποτέλεσμα η δυσκολία οριοθέτησης του να δίνει την δύναμη (ή αδυναμία) στην μάζα των υπόλοιπων παιδιών να συνεχίσουν ανενόχλητα το γιουχάισμα τους να εκτοξεύουν επάνω του όλη τους την αδυναμία και την ανασφάλεια που για εκείνους είναι υπέρτατη δύναμη και φυσιολογική αντίδραση.
Αν θα μπορούσαμε να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τους λόγους που κάποια παιδιά «ερεθίζονται» μπροστά στην θέα ενός αδύναμου φαινομενικά παιδιού θα διαπιστώναμε ότι η ανάγκη αυτών των παιδιών για επιβολή, χρήση δύναμης και εξουσίας καλύπτουν την αδυναμία της προσωπικότητας τους, είναι παιδιά εσωτερικά αδύναμα, χωρίς όρια που αρέσκονται ο «αδύναμος» διπλανός τους να γίνεται αντικείμενο των επιβολών τους. Εξάλλου τα περισσότερα παιδιά και πολύ περισσότερο οι έφηβοι αρέσκονται όταν κάνουν κάποια πράγματα όλοι μαζί, όταν ανήκουν σε μία μάζα, μία κλίκα, είναι η επιβράβευση που παίρνει ο ένας με τον άλλον. Σαν να δίνουν όρκους ότι θα λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες τους και όσοι δεν είναι σαν και αυτούς θα είναι η εύκολη λεία τους, που θα αποδοκιμάζουν, θα εμπαίζουν, θα χλευάζουν.
Η «ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες παιδιών όπου η κινητική, νοητική η συναισθηματική ανάπτυξη και συγκρότηση, τους χρειάζεται μία επιπλέον και μεθοδευμένη προσοχή και κατάρτιση. Ορισμένα παιδιά έχουν την ανάγκη να είμαστε δίπλα τους ουσιαστικά ώστε να βοηθηθούν να αναπτύξουν ικανότητες και δεξιότητες που για κάποιους λόγους δεν έχουν ξεδιπλωθεί. Μία τέτοια λοιπόν, κατηγορία παιδιών είναι εκείνα που ανήκουν στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, συγκεκριμένα στον αυτισμό. Υπάρχουν ορισμένοι γονείς που δεν τους είναι καθόλου εύκολο να παρατηρήσουν ή να παραδεχθούν αυτό το κάτι που ξεχωρίζει στο παιδί τους και κατά συνέπεια να ενεργήσουν ανάλογα, συνήθως οι γονείς θα επισκεφθούν έναν αναπτυξιολόγο όταν από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου ή λίγο πριν η δασκάλα ή η Νηπιαγωγός παροτρύνει και παρακινήσει τον γονέα για κάτι που αξιολόγησε. Όταν αυτό γίνει το αρχικό σοκ αυτού του ακούσματος είναι έντονο και τις πρώτες ημέρες η δυσκολία να το δεχτούν, να το συνειδητοποιήσουν και να το αξιοποιήσουν μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Η είδηση αυτού του νέου ακούσματος αρχικά κάνει τους γονείς να «παγώνουν» και μη ξέροντας πως να το χειριστούν πανικοβάλλονται. Μετέπειτα δραστηριοποιούνται και πλέον είναι μόνο στο χέρι τους πως θα βοηθήσουν αυτό το παιδί να ενταχθεί στην πραγματικότητα του, ποιους κώδικες θα χρειαστεί να ανακαλύψουν έτσι ώστε η λειτουργικότητα να είναι κατά βάση αρεστή για το ίδιο το παιδί. Η βαρύτητα του αυτισμού διαφέρει από άτομο σε άτομο και περιλαμβάνει από σοβαρά προβλήματα καθημερινής λειτουργικότητας έως και υψηλή λειτουργικότητα χωρίς κάποια ελλείμματα σε νοητικό επίπεδο, εξάλλου είναι διαπιστωμένο ότι παιδία που ανήκουν στο φάσμα του αυτισμού είναι ιδιαίτερα ευφυή. Είναι χρήσιμο και απαραίτητο σε όλη την διάρκεια της εκπαίδευσης τους τα παιδιά να μαθαίνουν, να εκπαιδεύονται στην κοινωνική συνείδηση, το πόσο χρήσιμοι μπορεί να είναι ο ένας για τον άλλον, την ισότητα και βεβαίως τον αμέριστο σεβασμό προς τον συνάνθρωπο στους. Η ανταμοιβή για την προσπάθεια που απαιτείται είναι μία βαθύτερη κατανόηση της ανθρώπινης κοινωνικής αλληλεπίδρασης και μια αναγνώριση του θαύματος ανάπτυξης του ατόμου. (Κιοσέ, Π, 2014)
Σε κάποιες συνελεύσεις που γίνονται στα μαθητικά έδρανα ειδικοί ομιλητές ενημερώνουν, συζητούν με τους μαθητές για την ικανότητα να υπερασπίζουν τους συνανθρώπους τους αντί να τους κατακρίνουν. Σε μία από αυτές τις ομιλίες λοιπόν, μία κοπέλα πήρε τον λόγο και είπε: «Ας σταματήσουμε να πειράζουμε αυτό το αγόρι. Βεβαίως, είναι διαφορετικός από εμάς, αλλά είμαστε μαζί. Μέσα του δεν διαφέρει καθόλου από εμάς και χρειάζεται την αποδοχή μας, την αγάπη μας, την συμπόνια και την έκφραση μας. Χρειάζεται ένα φίλο. Γιατί να τον κακοποιούμε συνέχεια και να τον υποβιβάζουμε; Ζητώ απ’ όλο το σχολείο να φέρεται φιλικά απέναντι του και να του δώσει μία ευκαιρία»!
O τύπος ιδιοσυγκρασίας κάθε παιδιού συνήθως «χτίζεται» με τον γονικό τύπο με τον οποίο ταυτίζεται περισσότερο. Ιδιαίτερη σημασία έχει το πως «χτίζεται» μία οικογενειακή επιρροή σε θέματα αξιών, παιδείας, κοινωνικής συνείδησης, αλληλεγγύης. Παράδειγμα εάν ο γονέας κρίνει αρνητικά ή μειονεκτικά ένα παιδί με μία ξεχωριστή ιδιότητα τότε είναι πολύ πιθανό το παιδί να υιοθετήσει σε παρόμοια μορφή αυτή την εικόνα. Δεν είναι τυχαίο που σε αρκετά σχολεία υπάρχουν παιδία άλλης εθνικότητας, άλλης χώρας, οι ίδιοι οι γονείς να κρίνουν να περιθωριοποιούν με την στάση τους αυτά τα παιδιά και τις οικογένειες τους. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι την ίδια συμπεριφορά θα υιοθετήσει και το παιδί τους. Η εικόνα μας και αυτό που προβάλλουμε ως ενήλικοι είναι ο καθρέφτης της ιδιοσυγκρασίας μας. Και τα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να μιμηθούν αυτόν τον καθρέφτη και ας μας κακοφαίνεται πολλές φορές όταν σ’ αυτόν προβάλλουμε τις δικές μας ανασφάλειες, τα δικά μας λάθη. Ας ξεσκονίσουμε λοιπόν τον καθρέφτη στον οποίο εμείς οι ίδιοι φαινόμαστε.