Όλοι μα όλοι οι άνθρωποι σε κάποια φάση της ζωής τους είναι πολύ πιθανό να έχουν νιώσει φόβο για κάτι ακόμα και για κάποιον. Τι είναι όμως ο φόβος, αυτό το σύμπλεγμα συναισθημάτων που «κλειδώνει» αρκετές φορές τις ψυχές των ανθρώπων, περιορίζει την κινητικότητα τους, τον δυναμισμό τους την ελευθερία τους;; Ο φόβος μπορεί να μετατραπεί σε φοβία και θα δούμε παρακάτω κάποια βασικά στοιχεία του διαχωρισμού αυτών των δύο. Οι μονογενείς ίσως να έχουν έναν επιπλέον λόγο να αισθάνονται φόβο για την ζωή τους, ή για το παιδί τους, φόβο ότι είναι «μόνοι» και δυσκολεύονται να διαχειριστούν καταστάσεις μη αναμενόμενες, απρόοπτα κα. Βέβαια όταν κάποιον μονογονέας είτε από επιλογή είτε όχι, όταν πλέον πορεύεται ως ενήλικας μόνο με τα ανήλικα παιδιά του, τότε αποκτά τεράστια δύναμη, αποφασιστικότητα, σκληραίνει για να επιβιώσει. Δεν επαναπαύεται και δεν χαλαρώνει σχεδόν ποτέ, είναι συνέχεια σε μία διαρκή εγρήγορση για να επιτύχει και να καταφέρει πράγματα. Είναι αξιέπαινα άτομα και αξίζουν τον σεβασμό όλων.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΟΓΟΝΕΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Μονογονεϊκή χαρακτηρίζεται η οικογένεια στην οποία ένας γονέας χωρίς σύζυγο, ανεξάρτητα από το λόγο για τον οποίο έχει μείνει μόνος/-η και ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλων ενήλικων μελών στην οικογένεια, ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί εξαρτημένο από αυτόν/-η (άγαμη μητέρα ή άγαμος πατέρας, χήρος/-α, διαζευγμένος/-η).
Τις τελευταίες δεκαετίες οι μονογονεϊκές οικογένειες έχουν αυξηθεί στις ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα αντιπροσωπεύουν το 3% περίπου όλων των ευρωπαϊκών οικογενειών και το 9% των οικογενειών με παιδιά. Οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των μονογονέων τόσο στην Ευρώπη γενικά όσο και στην Ελλάδα ειδικά, με το αντίστοιχο ποσοστό να ανέρχεται στο 91%.
Σύμφωνα με τις στατιστικές της Eurostat το 2001 στην ΕΕ των 15 υπήρχαν 4,3 εκατ. μονογονεϊκές οικογένειες. Ο αριθμός αυτής της μορφής οικογενειών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αλλά σε διαφορετικά ποσοστά ανά κράτος μέλος. (πηγή: Κλίμακα) Οι μονογονεϊκές οικογένειες στην Ελλάδα (τουλάχιστον) αποτελούν μια κατεξοχήν «ευπαθή» ομάδα του πληθυσμού, μία κατάσταση που οι περισσότεροι δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι υπάρχει και επιπλέον έχουν να αντιμετωπίσουν αρκετά θέματα γραφειοκρατικά, επιδόματα... Οι οικογενειακές ευθύνες και εργασιακή ζωή είναι αρκετά (για ορισμένους) αντίξοες, καλούνται συνεχώς να «παλεύουν» για ότι δικαιούτο, να ενημερώνονται και να διεκδικούν τα όσα (δικαιωματικά) τους ανήκουν.. Οι επιπτώσεις των πιέσεων αυτών εξαρτώνται τόσο από τη «συνεισφορά» του πρώην συντρόφου αλλά και των οικογενειακών και άλλων κοινωνικών δικτύων βοήθειας, όσο και από τις προνομιακές ρυθμίσεις και τις δυνατότητες πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες. Είναι σημαντικό και εν μέρι ανακουφιστικό ότι η πολιτεία μεριμνά ιδιαίτερα τις παροχές για την προστασία της μονογονεικής οικογένειας. Τα ΜΜΕ, κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι μερικοί τρόποι για να ενημερώνονται οι μονογενείς για θέματα που τους αφορούν και επάξια δικαιούτο..
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΤΙ ΦΟΒΙΑ
Ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου, μαζί με αυτόν του θανάτου με τον οποίο συνήθως συνδέεται, είναι η πιθανότητα απαξίωσης, περιφρόνησης, ή εχθρότητας εκ μέρους των άλλων. Αυτή η θεωρία πολλές φορές μπορεί να μην ευσταθή διότι στην πραγματικότητα κανένας δεν ασχολείται σοβαρά με κάποιον άλλον και αν το κάνει είναι κάτι περιστασιακό και επιπόλαιο. Η αίσθηση αυτή δημιουργείται σε ανθρώπους που τα βιώματα τους, τραυμάτισαν την αυτοεκτίμηση τους συνήθως κατά την παιδική ηλικία. Πρόκειται για ένα σύνολο μεγάλων αλλά και μικρών τραυμάτων που η εκδήλωση τους είτε έχει να κάνει μ’ αφορμή ενός ενοχλητικού συμβάντος είτε μπορεί να έχουν πάρει την μορφή διάφορων συμπλεγμάτων κοινωνικού φόβου. Ο φόβος θεωρείται ένα δυσάρεστο και έντονο συναίσθημα, λειτουργεί όμως ως μηχανισμός επιβίωσης και προστασίας. Αν δεν υπήρχε το συναίσθημα του φόβου, τότε ο άνθρωπος θα δυσκολευόταν να αντιληφθεί τους κινδύνους που τον απειλούν στην ζωή του και θα ήταν ανίσχυρος να αυτοπροστατευθεί, αλλά και να φροντίσει και να προστατέψει τους σημαντικούς του άλλους. Ενώ λοιπόν ο φόβος είναι χρήσιμος με καθαρά επιβιωτική αξία, η φοβία –που στην ουσία είναι παράλογος φόβος- είναι μια δυσάρεστη (συναισθηματικά) και άκρως δυσλειτουργική (ως συμπεριφορική αντίδραση) κατάσταση, που παγιδεύει το άτομο, περιορίζοντας τη ζωή του και χωρίς πραγματικά να την προστατεύει, όπως γίνεται στην περίπτωση του φόβου (Marks, 1993). Φόβος λοιπόν είναι η φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση μπροστά σε έναν πραγματικό κίνδυνο, ή ακόμα και μία ορατή απειλή. Ενώ η φοβία είναι η υπερβολική αντίδραση φόβου σε κάτι, καθαρά υποκειμενική μα εντελώς δυσανάλογη με το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου ή της επικείμενης απειλής(Marshall, 1994). Άρα λοιπόν, στην φοβία δεν υπάρχει κάποιος πραγματικός αντικειμενικός κίνδυνος κατά της ζωής του ατόμου, το ίδιο το άτομο όμως αντιδρά ακριβώς σαν να απειλείται η ζωή του.
Οι πραγματικές αιτίες του ‘άγχους οποίες απορρέουν από αλληλεπιδράσεις του παρελθόντος, του παρόντος ακόμα και του μέλλοντος, μας διαφεύγουν, διότι βασίζονται σε μία παλιά ασυνείδητη υποψία πως οι άνθρωποι είναι ανεπαρκείς και άρα μη αποδεκτοί από τους άλλους. To άγχος, δεν είναι τόσο προσδιορίσιμο όπως στις φοβίες, είναι πιο αόριστο και γενικευμένο και αφορά το κατά πόσο ένα άτομο νιώθει ικανό να ανταπεξέλθει απέναντι στις φανταστικές ή πραγματικές απαιτήσεις των εκάστοτε εξωτερικών καταστάσεων (επαγγελματικών, οικογενειακών, κοινωνικών κλπ.). Στο άγχος, το άτομο υπερεκτιμά την δυναμική που μπορεί να έχουν οι εξωτερικές περιστάσεις/συνθήκες και να υποτιμά την δική του ικανότητα να μπορέσει να «τα καταφέρει σε κάτι». Όσο μεγαλύτερη είναι η υποτίμηση των δυνατοτήτων του, τόσο μεγαλύτερη είναι η υπερεκτίμηση των απαιτήσεων του περιβάλλοντος, και κατα συνέπεια τόσο πιο παθολογικό γίνεται το άγχος. (Ευαγγ. Κουσιάδης)
Στην περίπτωση των φοβιών αλλά και του άγχους, είναι πολύ σημαντικό να έχουμε υπόψην ότι δεν είναι τα φοβικά – εξωτερικά αντικείμενα/ερεθίσματα αυτά καθεαυτά που προκαλούν το άγχος και τον φόβο, αλλά ο τρόπος που τα άτομα το αντιμετωπίζουν, σκεπτόμενοι επάνω σ’ αυτά και αντιδρώντας ανάλογα. Είναι φυσιολογικό και χρήσιμο ακόμα και να βιώσει κάποιος τον φόβο σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ο φόβος είναι μια προσαρμοστική αντίδραση του ανθρώπου. Εξυπηρετεί ένα προστατευτικό σκοπό. Με το σώμα μας και το μυαλό σε εγρήγορση και έτοιμοι για δράση, είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε γρήγορα και να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Αλλά στις φοβίες η απειλή είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολική ή ανύπαρκτη. (Πολυζόπουλος Ε., Ψυχίατρος) Συνήθως οι άνθρωποι φοβούνται την μη αποδοχή από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο τους τον εαυτό, είναι η ενοχή που κυριεύει τον άνθρωπο και αποτελεί το κυρίαρχο εμπόδιο για την ανθρώπινη ευτυχία. (Lucio Della Seta, 2007)
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΦΟΒΙΑΣ
Τα κύρια συμπτώματα που παρατηρούμαι στις φοβίες είναι τα εξής: Δυσκολία στην αναπνοή, ταχυκαρδία ή αίσθημα παλμών, πόνος στο στήθος ή σφίξιμο, τρόμος ή τάση για εμετό, αίσθημα ζάλης ή λιποθυμία, σφίξιμο στο στομάχι, αίσθημα κρύου ή ζέστης, μυρμήγκιασμα των αισθήσεων, εφίδρωση. Ψυχολογικά συμπτώματα μιας φοβίας: αίσθημα πολύ μεγάλου άγχους ή πανικού, έντονη ανάγκη φυγής, αίσθηση "εξωπραγματικού", ο φόβος της απώλειας ελέγχου, αίσθηση σαν να πρόκειται να πεθάνετε, υπερβολική αντίδραση, και αίσθημα ανικανότητας ελέγχου του φόβου.
ΑΙΤΙΕΣ
Οι αιτίες που κρύβονται πίσω από τις φοβίες είναι ποικίλες. Αρκετές είναι οι επιστημονικές μελέτες που τονίζουν τη σημασία της κληρονομικότητας. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι βιολογικά «προγραμματισμένοι» να φοβούνται. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών (π.χ. φοβίες) έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν και οι ίδιοι ανάλογα προβλήματα. Επίσης αρκετοί πιστεύουν ότι οι φοβίες είναι αποτέλεσμα μάθησης . Το άτομο, μπορεί να «μάθει» να φοβάται, επειδή ήρθε αντιμέτωπο με ένα ερέθισμα το οποίο έχει συνδέσει με αρνητικά συναισθήματα από δικό του βίωμα. Κύριο και ουσιαστικό ρόλο έχει η προσωπικότητα του καθενός το πως ερμηνεύει τον κόσμο, τα ερεθίσματα γύρω του. Δύο άνθρωποι που μπορεί ταυτόχρονα να βιώνουν ένα κοινό ερέθισμα να αντιδράσουν τελείως διαφορετικά ο ένας με τον άλλον, η αντίδραση αυτή είναι που τελικά καθορίζει την ψυχική ισορροπία του εκάστοτε ατόμου.
ΟΙ ΦΟΒΟΙ ΤΩΝ ΜΟΝΟΓΟΝΕΩΝ
Αναφέρουμε φόβους και όχι φοβίες διότι «αγγίζουμε» τις ανησυχίες εκείνες που είναι λογικό να αισθάνονται οι γονείς αυτής της ομάδας. Δεν υπάρχει περίπτωση οποιοσδήποτε γονιός να μην έχει ανησυχίες, άγχη, φόβους για ότι αφορά τα παιδιά του, την πορεία τους αλλά και για τους ίδιους, την υγεία τους, την πορεία της ζωή τους. Θεωρείτο φυσιολογικό για τους μονογενείς οι φόβοι να είναι πιο έντονοι από άλλους γονείς. Για παράδειγμα όταν ένας μονογονέας είναι χήρος, ξαφνικά η ανησυχία του μην τυχόν πάθει και εκείνος κάτι, κορυφώνεται. Είναι διαφορετικό όταν σε ένα σπίτι υπάρχουν και οι δύο γονείς και διαφορετικό όταν «ξαφνικά» ο ένας «φεύγει». Ο χήρος μονογονέας ξαφνικά αισθάνεται υπεύθυνος για όλα, κυριαρχούν έντονα αισθήματα παντοδυναμίας, ότι πρέπει και χρειάζεται να τα καταφέρει όλα μόνος του, ότι θα χρειάζεται στο εξής να λειτουργεί για δύο ακόμα και για τον γονιό που «έφυγε». Ο πρώτος καιρός για τον γονέα που μένει πίσω είναι σαφώς πιο δύσκολος οπότε και οι φόβοι του έχουν μία βάση δικαιολογημένη. Η ανησυχία έρχεται όταν αυτός ο φόβος γίνει φοβία, δηλαδή μεγαλώνοντας τα /το παιδιά./ι ο μονογονέας ανησυχεί για το παραμικρό, δεν μπορεί πλέον να απολαύσει κάτι στην ζωή του, διότι η βαθιά σκέψη του είναι στο ότι μπορεί να πάθει και εκείνος κάτι. Μία άλλη φοβία που δημιουργείται στους χήρους μονογενείς είναι η ανάγκη εξάρτησης που δημιουργείται «ξαφνικά» μετά από την απώλεια. Εξάρτηση κυρίως από μεριά του γονιού προς το παιδί και αντίστοιχα. Τα παιδιά όπως και να έχουν έρθει τα πράγματα χρειάζεται να προχωρούν την πορεία τους στρεφόμενοι μόνο μπροστά, στους στόχους τους, στα ερεθίσματα τους, στο μέλλον τους. Η ανασφάλεια που εισχωρεί μέσα στον μονογονέα τον καθιστά αδύναμο να μπορεί να το διαχειριστεί όλο αυτό, μ’ αποτέλεσμα να μην μπορεί να παραμένει ήρεμος στην καθημερινότητα του.
Μία άλλη κατηγορία μονογονέων, που αισθάνονται διάφορους φόβους είναι οι διαζευγμένοι μονογονείς. Συγκεκριμένα εδώ εμφανίζονται διάφορων ειδών φόβων ή ανησυχίες σ’ αυτούς τους γονείς. Το πως δηλαδή θα διαχειριστούν οι ίδιοι αλλά και τα παιδιά το διαζύγιο, τι θα επιφέρει στα μέλη της οικογένειας και αργότερα καθώς τα παιδιά θα μεγαλώνουν ο φόβος του γονιού θα είναι μην τυχόν επαναληφθεί στην ζωή των παιδιών τους το ίδιο μοτίβο, να χωρίσουν και οι ίδιοι από τις οικογένειες τους. Οι περισσότεροι μονογονείς όταν οι γάμοι των παιδιών τους δεν «προχωρούν» ενοχοποιούνται στρέφονται στον εαυτό τους, κατηγορώντας τους εαυτούς τους ότι τα ερεθίσματα που τα παιδιά τους έλαβαν δεν είναι τα πιο υγιή ή σωστά. Εσωτερικεύουν πολύ βαθιά αυτή την σκέψη μ’ αποτέλεσμα να μην μπορούν να είναι πάντα αντικειμενικοί με τις επιλογές συντρόφων των παιδιών τους.
Οι ανύπαντρες μητέρες κατά επιλογή, αλλά και εκείνες που ο πατέρας «εγκατέλειψε» την οικογένεια του, είναι μονογενείς που οι φόβοι τους εδώ έχουν να κάνουν με το πως θα ανακοινώσουν –κάποια στιγμή- στο παιδί τους την αλήθεια τους. Στην πρώτη περίπτωση οι μητέρες καλούνται να απαντήσουν ή να αυτοαποκαλύψουν στα παιδιά τους για την παρουσία ή μη ύπαρξης του πατέρα, για το πως επέλεξε να δημιουργήσει μία οικογένεια μόνη και διάφορα άλλα ερώτημα που το παιδί μπορεί κάποια στιγμή να θέσει. Ο κύριος φόβος εδώ της μονογονέα είναι η λήψη ευθυνών που μπορεί να δεχτεί ακόμα και την αποδοχή από το ίδιο το παιδί. Σαφώς τέτοιες συζητήσεις και αποκαλύψεις δεν είναι το πιο εύκολο να συμβεί, ο ενήλικας όμως έχει ένα προσόν να επιλέγει για τις επιλογές του με όποιο τίμημα και όποιο κόστος. Στην περίπτωση που ο πατέρας ή η μητέρα έχει «εγκαταλείψει» την οικογενειακή εστία δημιουργούνται πολλά ερωτήματα από το παιδί ακόμα και από μικρή ηλικία ιδίως όταν η απουσία τους ενός γονέας είναι εμφανή. Σε όποια ηλικία και να είναι ένα παιδί οι γονείς του εξηγούν με τον αντίστοιχο κατανοητό τρόπο την κατάσταση, προσπαθώντας αυτό να μην βλάψει και καταπονήσει την ψυχική του ηρεμία. Μία μητέρα φεριπείν που επέλεξε να μεγαλώσει ένα παιδί μόνη της χωρίς την παρουσία του πατέρα, θα χρειαστεί να θέσει την θέση της και την επιλογή της αυτή όταν το παιδί θα είναι σε ετοιμότητα και κατάλληλη ηλικία όπου αυτά που θα ακούσει να μπορεί να τα διαχειριστεί και αν όχι να καταλάβει (εξαρχής) τουλάχιστον να μπορεί να ακούσει.
Αρκετοί μονογονείς συχνά αισθάνονται τον φόβο (ιδίως οι γυναίκες) ότι από την στιγμή που λείπει ο πρώην σύζυγος από το σπίτι μπορεί να τους τύχουν διάφορες καταστάσεις που οι ίδιες δεν θα μπορούν να ανταπεξέλθουν, είναι οι φόβοι για την καθημερινότητα αλλά είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσει η μονογονέας πως ζούσε πριν, κουβαλούσε ασυνείδητα την ασφάλεια του συζύγου της, ένιωθε προστασία; Εάν η ίδια επέλεξε να λήξει αυτόν τον γάμο και τώρα μετάνιωσε;; Η δύναμη της συνηθείας (ακόμα και όταν κάποιοι δεν περνούν καλά) είναι αρκετά ύπουλη μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να μην εμπιστεύονται τον εαυτό τους, τις δυναμικές τους και την αξία τους. Από κάτι ίσως απλό, κάτι που έκανε ο πατέρας στο σπίτι και η γυναίκα όχι, μέχρι την ολότητα των ευθυνών που πλέον έχει αναλάβει αυτό καθιστά μεγάλη ανασφάλεια, μπορεί να δημιουργηθούν φοβίες και το άτομο αυτό να πάρει ίσως λίγο περισσότερο χρόνο μέχρι να σταθεροποιηθεί στις δυνάμεις και στις αντοχές του. Όταν τα άγχη, οι φόβοι γίνουν μόνιμοι «κάτοικοι» στην ψυχή και στον νου του ανθρώπου, είναι σαν να στερεί το δικαίωμα να ζει την ελευθερία του, τα λάθη και τα πάθη του, τις αδυναμίες του. Οι μονογονείς ίσως έχουν έναν λόγο παραπάνω να ανησυχούν για το παρακάτω, αλλά η ίδια τους η δύναμη κρύβεται στην θέληση τους για το παρακάτω.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΟΓΟΝΕΙΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Μονογονεϊκή χαρακτηρίζεται η οικογένεια στην οποία ένας γονέας χωρίς σύζυγο, ανεξάρτητα από το λόγο για τον οποίο έχει μείνει μόνος/-η και ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλων ενήλικων μελών στην οικογένεια, ζει με ένα τουλάχιστον ανύπαντρο παιδί εξαρτημένο από αυτόν/-η (άγαμη μητέρα ή άγαμος πατέρας, χήρος/-α, διαζευγμένος/-η).
Τις τελευταίες δεκαετίες οι μονογονεϊκές οικογένειες έχουν αυξηθεί στις ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα αντιπροσωπεύουν το 3% περίπου όλων των ευρωπαϊκών οικογενειών και το 9% των οικογενειών με παιδιά. Οι γυναίκες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των μονογονέων τόσο στην Ευρώπη γενικά όσο και στην Ελλάδα ειδικά, με το αντίστοιχο ποσοστό να ανέρχεται στο 91%.
Σύμφωνα με τις στατιστικές της Eurostat το 2001 στην ΕΕ των 15 υπήρχαν 4,3 εκατ. μονογονεϊκές οικογένειες. Ο αριθμός αυτής της μορφής οικογενειών έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αλλά σε διαφορετικά ποσοστά ανά κράτος μέλος. (πηγή: Κλίμακα) Οι μονογονεϊκές οικογένειες στην Ελλάδα (τουλάχιστον) αποτελούν μια κατεξοχήν «ευπαθή» ομάδα του πληθυσμού, μία κατάσταση που οι περισσότεροι δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι υπάρχει και επιπλέον έχουν να αντιμετωπίσουν αρκετά θέματα γραφειοκρατικά, επιδόματα... Οι οικογενειακές ευθύνες και εργασιακή ζωή είναι αρκετά (για ορισμένους) αντίξοες, καλούνται συνεχώς να «παλεύουν» για ότι δικαιούτο, να ενημερώνονται και να διεκδικούν τα όσα (δικαιωματικά) τους ανήκουν.. Οι επιπτώσεις των πιέσεων αυτών εξαρτώνται τόσο από τη «συνεισφορά» του πρώην συντρόφου αλλά και των οικογενειακών και άλλων κοινωνικών δικτύων βοήθειας, όσο και από τις προνομιακές ρυθμίσεις και τις δυνατότητες πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες. Είναι σημαντικό και εν μέρι ανακουφιστικό ότι η πολιτεία μεριμνά ιδιαίτερα τις παροχές για την προστασία της μονογονεικής οικογένειας. Τα ΜΜΕ, κοινωνικά μέσα δικτύωσης είναι μερικοί τρόποι για να ενημερώνονται οι μονογενείς για θέματα που τους αφορούν και επάξια δικαιούτο..
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΤΙ ΦΟΒΙΑ
Ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου, μαζί με αυτόν του θανάτου με τον οποίο συνήθως συνδέεται, είναι η πιθανότητα απαξίωσης, περιφρόνησης, ή εχθρότητας εκ μέρους των άλλων. Αυτή η θεωρία πολλές φορές μπορεί να μην ευσταθή διότι στην πραγματικότητα κανένας δεν ασχολείται σοβαρά με κάποιον άλλον και αν το κάνει είναι κάτι περιστασιακό και επιπόλαιο. Η αίσθηση αυτή δημιουργείται σε ανθρώπους που τα βιώματα τους, τραυμάτισαν την αυτοεκτίμηση τους συνήθως κατά την παιδική ηλικία. Πρόκειται για ένα σύνολο μεγάλων αλλά και μικρών τραυμάτων που η εκδήλωση τους είτε έχει να κάνει μ’ αφορμή ενός ενοχλητικού συμβάντος είτε μπορεί να έχουν πάρει την μορφή διάφορων συμπλεγμάτων κοινωνικού φόβου. Ο φόβος θεωρείται ένα δυσάρεστο και έντονο συναίσθημα, λειτουργεί όμως ως μηχανισμός επιβίωσης και προστασίας. Αν δεν υπήρχε το συναίσθημα του φόβου, τότε ο άνθρωπος θα δυσκολευόταν να αντιληφθεί τους κινδύνους που τον απειλούν στην ζωή του και θα ήταν ανίσχυρος να αυτοπροστατευθεί, αλλά και να φροντίσει και να προστατέψει τους σημαντικούς του άλλους. Ενώ λοιπόν ο φόβος είναι χρήσιμος με καθαρά επιβιωτική αξία, η φοβία –που στην ουσία είναι παράλογος φόβος- είναι μια δυσάρεστη (συναισθηματικά) και άκρως δυσλειτουργική (ως συμπεριφορική αντίδραση) κατάσταση, που παγιδεύει το άτομο, περιορίζοντας τη ζωή του και χωρίς πραγματικά να την προστατεύει, όπως γίνεται στην περίπτωση του φόβου (Marks, 1993). Φόβος λοιπόν είναι η φυσιολογική και αναμενόμενη αντίδραση μπροστά σε έναν πραγματικό κίνδυνο, ή ακόμα και μία ορατή απειλή. Ενώ η φοβία είναι η υπερβολική αντίδραση φόβου σε κάτι, καθαρά υποκειμενική μα εντελώς δυσανάλογη με το μέγεθος του πραγματικού κινδύνου ή της επικείμενης απειλής(Marshall, 1994). Άρα λοιπόν, στην φοβία δεν υπάρχει κάποιος πραγματικός αντικειμενικός κίνδυνος κατά της ζωής του ατόμου, το ίδιο το άτομο όμως αντιδρά ακριβώς σαν να απειλείται η ζωή του.
Οι πραγματικές αιτίες του ‘άγχους οποίες απορρέουν από αλληλεπιδράσεις του παρελθόντος, του παρόντος ακόμα και του μέλλοντος, μας διαφεύγουν, διότι βασίζονται σε μία παλιά ασυνείδητη υποψία πως οι άνθρωποι είναι ανεπαρκείς και άρα μη αποδεκτοί από τους άλλους. To άγχος, δεν είναι τόσο προσδιορίσιμο όπως στις φοβίες, είναι πιο αόριστο και γενικευμένο και αφορά το κατά πόσο ένα άτομο νιώθει ικανό να ανταπεξέλθει απέναντι στις φανταστικές ή πραγματικές απαιτήσεις των εκάστοτε εξωτερικών καταστάσεων (επαγγελματικών, οικογενειακών, κοινωνικών κλπ.). Στο άγχος, το άτομο υπερεκτιμά την δυναμική που μπορεί να έχουν οι εξωτερικές περιστάσεις/συνθήκες και να υποτιμά την δική του ικανότητα να μπορέσει να «τα καταφέρει σε κάτι». Όσο μεγαλύτερη είναι η υποτίμηση των δυνατοτήτων του, τόσο μεγαλύτερη είναι η υπερεκτίμηση των απαιτήσεων του περιβάλλοντος, και κατα συνέπεια τόσο πιο παθολογικό γίνεται το άγχος. (Ευαγγ. Κουσιάδης)
Στην περίπτωση των φοβιών αλλά και του άγχους, είναι πολύ σημαντικό να έχουμε υπόψην ότι δεν είναι τα φοβικά – εξωτερικά αντικείμενα/ερεθίσματα αυτά καθεαυτά που προκαλούν το άγχος και τον φόβο, αλλά ο τρόπος που τα άτομα το αντιμετωπίζουν, σκεπτόμενοι επάνω σ’ αυτά και αντιδρώντας ανάλογα. Είναι φυσιολογικό και χρήσιμο ακόμα και να βιώσει κάποιος τον φόβο σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ο φόβος είναι μια προσαρμοστική αντίδραση του ανθρώπου. Εξυπηρετεί ένα προστατευτικό σκοπό. Με το σώμα μας και το μυαλό σε εγρήγορση και έτοιμοι για δράση, είμαστε σε θέση να ανταποκριθούμε γρήγορα και να προστατεύσουμε τον εαυτό μας. Αλλά στις φοβίες η απειλή είναι σε μεγάλο βαθμό υπερβολική ή ανύπαρκτη. (Πολυζόπουλος Ε., Ψυχίατρος) Συνήθως οι άνθρωποι φοβούνται την μη αποδοχή από τους άλλους, αλλά και από τον ίδιο τους τον εαυτό, είναι η ενοχή που κυριεύει τον άνθρωπο και αποτελεί το κυρίαρχο εμπόδιο για την ανθρώπινη ευτυχία. (Lucio Della Seta, 2007)
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΦΟΒΙΑΣ
Τα κύρια συμπτώματα που παρατηρούμαι στις φοβίες είναι τα εξής: Δυσκολία στην αναπνοή, ταχυκαρδία ή αίσθημα παλμών, πόνος στο στήθος ή σφίξιμο, τρόμος ή τάση για εμετό, αίσθημα ζάλης ή λιποθυμία, σφίξιμο στο στομάχι, αίσθημα κρύου ή ζέστης, μυρμήγκιασμα των αισθήσεων, εφίδρωση. Ψυχολογικά συμπτώματα μιας φοβίας: αίσθημα πολύ μεγάλου άγχους ή πανικού, έντονη ανάγκη φυγής, αίσθηση "εξωπραγματικού", ο φόβος της απώλειας ελέγχου, αίσθηση σαν να πρόκειται να πεθάνετε, υπερβολική αντίδραση, και αίσθημα ανικανότητας ελέγχου του φόβου.
ΑΙΤΙΕΣ
Οι αιτίες που κρύβονται πίσω από τις φοβίες είναι ποικίλες. Αρκετές είναι οι επιστημονικές μελέτες που τονίζουν τη σημασία της κληρονομικότητας. Η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι βιολογικά «προγραμματισμένοι» να φοβούνται. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, άνθρωποι με οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών (π.χ. φοβίες) έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν και οι ίδιοι ανάλογα προβλήματα. Επίσης αρκετοί πιστεύουν ότι οι φοβίες είναι αποτέλεσμα μάθησης . Το άτομο, μπορεί να «μάθει» να φοβάται, επειδή ήρθε αντιμέτωπο με ένα ερέθισμα το οποίο έχει συνδέσει με αρνητικά συναισθήματα από δικό του βίωμα. Κύριο και ουσιαστικό ρόλο έχει η προσωπικότητα του καθενός το πως ερμηνεύει τον κόσμο, τα ερεθίσματα γύρω του. Δύο άνθρωποι που μπορεί ταυτόχρονα να βιώνουν ένα κοινό ερέθισμα να αντιδράσουν τελείως διαφορετικά ο ένας με τον άλλον, η αντίδραση αυτή είναι που τελικά καθορίζει την ψυχική ισορροπία του εκάστοτε ατόμου.
ΟΙ ΦΟΒΟΙ ΤΩΝ ΜΟΝΟΓΟΝΕΩΝ
Αναφέρουμε φόβους και όχι φοβίες διότι «αγγίζουμε» τις ανησυχίες εκείνες που είναι λογικό να αισθάνονται οι γονείς αυτής της ομάδας. Δεν υπάρχει περίπτωση οποιοσδήποτε γονιός να μην έχει ανησυχίες, άγχη, φόβους για ότι αφορά τα παιδιά του, την πορεία τους αλλά και για τους ίδιους, την υγεία τους, την πορεία της ζωή τους. Θεωρείτο φυσιολογικό για τους μονογενείς οι φόβοι να είναι πιο έντονοι από άλλους γονείς. Για παράδειγμα όταν ένας μονογονέας είναι χήρος, ξαφνικά η ανησυχία του μην τυχόν πάθει και εκείνος κάτι, κορυφώνεται. Είναι διαφορετικό όταν σε ένα σπίτι υπάρχουν και οι δύο γονείς και διαφορετικό όταν «ξαφνικά» ο ένας «φεύγει». Ο χήρος μονογονέας ξαφνικά αισθάνεται υπεύθυνος για όλα, κυριαρχούν έντονα αισθήματα παντοδυναμίας, ότι πρέπει και χρειάζεται να τα καταφέρει όλα μόνος του, ότι θα χρειάζεται στο εξής να λειτουργεί για δύο ακόμα και για τον γονιό που «έφυγε». Ο πρώτος καιρός για τον γονέα που μένει πίσω είναι σαφώς πιο δύσκολος οπότε και οι φόβοι του έχουν μία βάση δικαιολογημένη. Η ανησυχία έρχεται όταν αυτός ο φόβος γίνει φοβία, δηλαδή μεγαλώνοντας τα /το παιδιά./ι ο μονογονέας ανησυχεί για το παραμικρό, δεν μπορεί πλέον να απολαύσει κάτι στην ζωή του, διότι η βαθιά σκέψη του είναι στο ότι μπορεί να πάθει και εκείνος κάτι. Μία άλλη φοβία που δημιουργείται στους χήρους μονογενείς είναι η ανάγκη εξάρτησης που δημιουργείται «ξαφνικά» μετά από την απώλεια. Εξάρτηση κυρίως από μεριά του γονιού προς το παιδί και αντίστοιχα. Τα παιδιά όπως και να έχουν έρθει τα πράγματα χρειάζεται να προχωρούν την πορεία τους στρεφόμενοι μόνο μπροστά, στους στόχους τους, στα ερεθίσματα τους, στο μέλλον τους. Η ανασφάλεια που εισχωρεί μέσα στον μονογονέα τον καθιστά αδύναμο να μπορεί να το διαχειριστεί όλο αυτό, μ’ αποτέλεσμα να μην μπορεί να παραμένει ήρεμος στην καθημερινότητα του.
Μία άλλη κατηγορία μονογονέων, που αισθάνονται διάφορους φόβους είναι οι διαζευγμένοι μονογονείς. Συγκεκριμένα εδώ εμφανίζονται διάφορων ειδών φόβων ή ανησυχίες σ’ αυτούς τους γονείς. Το πως δηλαδή θα διαχειριστούν οι ίδιοι αλλά και τα παιδιά το διαζύγιο, τι θα επιφέρει στα μέλη της οικογένειας και αργότερα καθώς τα παιδιά θα μεγαλώνουν ο φόβος του γονιού θα είναι μην τυχόν επαναληφθεί στην ζωή των παιδιών τους το ίδιο μοτίβο, να χωρίσουν και οι ίδιοι από τις οικογένειες τους. Οι περισσότεροι μονογονείς όταν οι γάμοι των παιδιών τους δεν «προχωρούν» ενοχοποιούνται στρέφονται στον εαυτό τους, κατηγορώντας τους εαυτούς τους ότι τα ερεθίσματα που τα παιδιά τους έλαβαν δεν είναι τα πιο υγιή ή σωστά. Εσωτερικεύουν πολύ βαθιά αυτή την σκέψη μ’ αποτέλεσμα να μην μπορούν να είναι πάντα αντικειμενικοί με τις επιλογές συντρόφων των παιδιών τους.
Οι ανύπαντρες μητέρες κατά επιλογή, αλλά και εκείνες που ο πατέρας «εγκατέλειψε» την οικογένεια του, είναι μονογενείς που οι φόβοι τους εδώ έχουν να κάνουν με το πως θα ανακοινώσουν –κάποια στιγμή- στο παιδί τους την αλήθεια τους. Στην πρώτη περίπτωση οι μητέρες καλούνται να απαντήσουν ή να αυτοαποκαλύψουν στα παιδιά τους για την παρουσία ή μη ύπαρξης του πατέρα, για το πως επέλεξε να δημιουργήσει μία οικογένεια μόνη και διάφορα άλλα ερώτημα που το παιδί μπορεί κάποια στιγμή να θέσει. Ο κύριος φόβος εδώ της μονογονέα είναι η λήψη ευθυνών που μπορεί να δεχτεί ακόμα και την αποδοχή από το ίδιο το παιδί. Σαφώς τέτοιες συζητήσεις και αποκαλύψεις δεν είναι το πιο εύκολο να συμβεί, ο ενήλικας όμως έχει ένα προσόν να επιλέγει για τις επιλογές του με όποιο τίμημα και όποιο κόστος. Στην περίπτωση που ο πατέρας ή η μητέρα έχει «εγκαταλείψει» την οικογενειακή εστία δημιουργούνται πολλά ερωτήματα από το παιδί ακόμα και από μικρή ηλικία ιδίως όταν η απουσία τους ενός γονέας είναι εμφανή. Σε όποια ηλικία και να είναι ένα παιδί οι γονείς του εξηγούν με τον αντίστοιχο κατανοητό τρόπο την κατάσταση, προσπαθώντας αυτό να μην βλάψει και καταπονήσει την ψυχική του ηρεμία. Μία μητέρα φεριπείν που επέλεξε να μεγαλώσει ένα παιδί μόνη της χωρίς την παρουσία του πατέρα, θα χρειαστεί να θέσει την θέση της και την επιλογή της αυτή όταν το παιδί θα είναι σε ετοιμότητα και κατάλληλη ηλικία όπου αυτά που θα ακούσει να μπορεί να τα διαχειριστεί και αν όχι να καταλάβει (εξαρχής) τουλάχιστον να μπορεί να ακούσει.
Αρκετοί μονογονείς συχνά αισθάνονται τον φόβο (ιδίως οι γυναίκες) ότι από την στιγμή που λείπει ο πρώην σύζυγος από το σπίτι μπορεί να τους τύχουν διάφορες καταστάσεις που οι ίδιες δεν θα μπορούν να ανταπεξέλθουν, είναι οι φόβοι για την καθημερινότητα αλλά είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσει η μονογονέας πως ζούσε πριν, κουβαλούσε ασυνείδητα την ασφάλεια του συζύγου της, ένιωθε προστασία; Εάν η ίδια επέλεξε να λήξει αυτόν τον γάμο και τώρα μετάνιωσε;; Η δύναμη της συνηθείας (ακόμα και όταν κάποιοι δεν περνούν καλά) είναι αρκετά ύπουλη μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να μην εμπιστεύονται τον εαυτό τους, τις δυναμικές τους και την αξία τους. Από κάτι ίσως απλό, κάτι που έκανε ο πατέρας στο σπίτι και η γυναίκα όχι, μέχρι την ολότητα των ευθυνών που πλέον έχει αναλάβει αυτό καθιστά μεγάλη ανασφάλεια, μπορεί να δημιουργηθούν φοβίες και το άτομο αυτό να πάρει ίσως λίγο περισσότερο χρόνο μέχρι να σταθεροποιηθεί στις δυνάμεις και στις αντοχές του. Όταν τα άγχη, οι φόβοι γίνουν μόνιμοι «κάτοικοι» στην ψυχή και στον νου του ανθρώπου, είναι σαν να στερεί το δικαίωμα να ζει την ελευθερία του, τα λάθη και τα πάθη του, τις αδυναμίες του. Οι μονογονείς ίσως έχουν έναν λόγο παραπάνω να ανησυχούν για το παρακάτω, αλλά η ίδια τους η δύναμη κρύβεται στην θέληση τους για το παρακάτω.
